12 Nhóm thuốc không nên dùng cho chó mèo bị tiểu đường

Tiểu đường là gì

hình mô tả vị trí tuyến tụy ở chí mèo — Tuyến tụy nằm sát dọc theo dạ dày và ruột non. Nó tiết ra các enzyme tiêu hóa vào ruột non, đồng thời còn tiết hormone vào máu để điều hòa lượng đường huyết. Khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin (thường gặp ở chó) hoặc cơ thể kháng insulin (thường gặp ở mèo), glucose sẽ tích tụ trong máu → gây tiểu đường.

Tiểu đường ở chó mèo là tình trạng cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng được insulin một cách hiệu quả, khiến glucose (đường) không thể đi vào tế bào mà tích tụ trong máu. Kết quả là đường huyết tăng cao kéo dài, gây ảnh hưởng đến nhiều cơ quan như gan, thận, mắt và thần kinh. Đây là bệnh mạn tính cần điều trị và theo dõi suốt đời.

Chó thường mắc tiểu đường type 1 (thiếu insulin tuyệt đối, bắt buộc tiêm insulin suốt đời).
Mèo thường mắc tiểu đường type 2 (giống người), do đề kháng insulin – một số trường hợp có thể phục hồi nếu kiểm soát tốt.

Việc lựa chọn thuốc điều trị ở bệnh nhân thú cưng bị tiểu đường đòi hỏi sự thận trọng cao độ, bởi một số nhóm thuốc có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng kiểm soát đường huyết hoặc làm nặng thêm các biến chứng liên quan đến tiểu đường.

1. Corticosteroids (thuốc kháng viêm steroid)

Ví dụ: Prednisolone, Dexamethasone, Methylprednisolone (dù ở dạng uống, tiêm, nhỏ mắt hay thuốc bôi ngoài da).
Tác hại:

Gây kháng insulin và làm tăng tân tạo glucose tại gan → dẫn đến tăng đường huyết rõ rệt, làm mất kiểm soát bệnh tiểu đường.

2. NSAIDs (thuốc kháng viêm không steroid)

Ví dụ: Meloxicam, Carprofen, Firocoxib, Robenacoxib.
Tác hại:

Làm giảm lưu lượng máu đến thận, đặc biệt nguy hiểm với những thú cưng có tiểu đường đang tiềm ẩn bệnh thận mạn.
Tăng nguy cơ suy thận cấp nếu mất nước hoặc có tổn thương thận sẵn có.

Lưu ý: Nếu bắt buộc phải sử dụng (sau phẫu thuật, đau cấp), cần đánh giá chức năng thận (ure, creatinine) và không dùng kéo dài.

3. Thuốc lợi tiểu

Ví dụ: Thiazide, Furosemide, Spironolactone.
Tác hại:

Làm hạ kali máu → ảnh hưởng tiêu cực đến tác dụng của insulin.
Furosemide có thể làm mất nước → gây tăng đường huyết và rối loạn điện giải.

4. Epinephrine (Adrenaline) và các thuốc giống giao cảm

Ứng dụng: Dùng trong sốc phản vệ, ngừng tim.
Tác hại:

Kích thích gan phân giải glycogen thành glucose → làm tăng đường huyết cấp tính.
Tác dụng có thể kéo dài vài giờ sau tiêm.

5. Thuốc trị co giật và an thần

Ví dụ: Diazepam, Phenobarbital.
Tác hại:

Ảnh hưởng đến chuyển hóa glucose ở gan.
Có thể gây tăng đường huyết từ nhẹ đến trung bình, đặc biệt khi dùng kéo dài.

6. Một số nhóm kháng sinh

a. Quinolones (Enrofloxacin, Marbofloxacin):

Có khả năng gây tổn thương tế bào tụy ở liều cao hoặc dùng kéo dài → ảnh hưởng đến khả năng tiết insulin.

b. Sulfonamides (Trimethoprim-sulfadiazine):

Có thể gây viêm tụy cấp hoặc làm nặng hơn tình trạng rối loạn chuyển hóa glucose.

7. Beta-blockers (thuốc tim mạch)

Ví dụ: Atenolol, Propranolol.
Tác hại:

Làm “mờ” triệu chứng hạ đường huyết (run tay, nhịp tim nhanh), gây khó khăn trong theo dõi biến chứng hạ đường huyết do insulin.
Làm giảm sử dụng glucose ở mô cơ.

8. Alpha-2 agonists (thuốc an thần)

Ví dụ: Xylazine, Medetomidine.
Tác hại:

Ức chế tiết insulin → làm tăng đường huyết tạm thời.
Nếu phải sử dụng để gây mê, cần theo dõi sát glucose máu trong và sau quá trình gây mê.

9. Thuốc ức chế miễn dịch

Ví dụ: Cyclosporine, Azathioprine.
Tác hại:

Có thể ảnh hưởng đến hoạt động tụy.
Làm mất ổn định đường huyết khi sử dụng kéo dài do tác động gián tiếp đến chuyển hóa glucose.

10. Ketamine (thuốc gây mê)

Tác hại:

Có thể gây tăng đường huyết nhẹ do kích hoạt hệ thần kinh giao cảm.
Khi gây mê cho bệnh nhân tiểu đường, nên phối hợp các thuốc gây mê ít ảnh hưởng đến chuyển hóa glucose.

Tóm lại:

Ở bệnh nhân chó mèo tiểu đường, mọi quyết định dùng thuốc phải cân nhắc kỹ nguy cơ làm mất kiểm soát đường huyết hoặc làm nặng thêm các biến chứng. Trường hợp buộc phải sử dụng một số thuốc trên, cần có đánh giá toàn diện về tình trạng thận, tụy, điện giải và giám sát sát sao glucose máu.

Nếu có câu hỏi và thắc mắc nào, hãy liên lạc ngay với EduVET – Sđt/Zalo 08 6712 6712 để được giải đáp nhanh và chính xác nhất!

Tài liệu tham khảo:

Ettinger & Feldman. Textbook of Veterinary Internal Medicine, 8th ed.
Plumb DC. Plumb’s Veterinary Drug Handbook, 9th ed.
Nelson RW & Couto CG. Small Animal Internal Medicine, 6th ed.
Greco DS (2021). Canine and Feline Diabetes Mellitus. In: Kirk’s Current Veterinary Therapy, 16th ed.
Rucinsky R. et al. (2010). AAHA Diabetes Management Guidelines for Dogs and Cats. JAAHA.