Corticosteroid, đặc biệt là dexamethasone, là một trong những thuốc chống viêm mạnh nhất hiện nay, có hoạt lực kháng viêm cao gấp nhiều lần so với prednisolone. Tuy nhiên, trong trường hợp loét hoặc trầy xước giác mạc, corticosteroid bị chống chỉ định nghiêm ngặt, cả đường tại chỗ (thuốc nhỏ mắt) lẫn đường toàn thân.
1. Cơ chế tác dụng của corticosteroid và lý do gây hại cho giác mạc bị tổn thương
Corticosteroid phát huy tác dụng chống viêm thông qua việc:
-
Kích thích sản xuất lipocortin (annexin A1) – một protein có khả năng ức chế enzyme phospholipase A2, từ đó:
-
Ngăn chặn quá trình giải phóng acid arachidonic.
-
Ức chế hình thành các chất trung gian gây viêm như prostaglandins, leukotrienes, thromboxane A2 và các yếu tố hoạt hóa tiểu cầu.
-
Điều này giúp giảm sưng, đau và đỏ mắt nhưng cũng ức chế các quá trình sinh lý cần thiết để làm lành vết thương giác mạc.
2. Tác động bất lợi của kháng viêm corticosteroid trong loét hoặc xước giác mạc
– Làm chậm quá trình lành vết thương
-
Giác mạc là một mô không mạch máu, quá trình lành thương phụ thuộc rất nhiều vào tăng sinh nguyên bào sợi (fibroblast) và tổng hợp collagen – hai quá trình bị ức chế bởi corticosteroid.
-
Collagen là thành phần thiết yếu giúp duy trì độ bền và tính trong suốt của giác mạc. Khi tổng hợp collagen bị ức chế, vết loét sẽ chậm lành, và nguy cơ để lại sẹo đục giác mạc tăng cao.
– Tăng hoạt động enzyme phân giải mô giác mạc
-
Corticosteroid làm tăng hoạt động của enzyme collagenase, đặc biệt là các metalloproteinase (MMPs), là những enzyme có khả năng phân hủy mạnh mẽ nền ngoại bào và collagen giác mạc.
-
Tác động này dẫn đến hiện tượng gọi là “tan chảy giác mạc” (corneal melting) – một biến chứng nghiêm trọng khiến giác mạc bị thủng nhanh chóng.
– Làm suy yếu đáp ứng miễn dịch tại chỗ
-
Corticosteroid ức chế chức năng của đại thực bào, bạch cầu trung tính và tế bào lympho, khiến vùng loét giác mạc dễ nhiễm khuẩn hơn, nhất là với vi khuẩn như Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus spp., Fusarium spp. hoặc Aspergillus spp.
3. Khi nào có thể cân nhắc sử dụng corticosteroid cho mắt?
Chỉ sử dụng corticosteroid khi:
-
Đã xác định chắc chắn không có loét, xước hoặc nhiễm trùng giác mạc.
-
Mắt bị viêm, sưng hoặc xuất hiện mạch máu tân sinh (neovascularization) mà không có nguy cơ nhiễm khuẩn.
✅ Kiểm tra tổn thương giác mạc bằng cách nhuộm huỳnh quang (Fluorescein staining). Nếu thuốc nhuộm bám vào vùng tổn thương => tuyệt đối không dùng corticosteroid.
4. Tổng kết
| Tác động của Corticosteroid | Ảnh hưởng đến loét/xước giác mạc |
|---|---|
| Ức chế viêm | Làm chậm lành vết thương |
| Giảm tổng hợp collagen | Gây suy yếu cấu trúc giác mạc |
| Tăng hoạt động collagenase | Gây tan chảy giác mạc |
| Ức chế miễn dịch tại chỗ | Tăng nguy cơ nhiễm trùng |
Nếu có bất kỳ thắc mắc nào Quý bác sĩ vui lòng liên hệ với EduVET để được giải đáp nhanh và chính xác nhất!
Tài liệu tham khảo
-
Hendrix, D. V. H. (2015). Ocular Pharmacology. In Gelatt, K. N. (Ed.), Veterinary Ophthalmology, 5th Edition. Wiley-Blackwell.
-
Maggs, D. J., Miller, P. E., & Ofri, R. (2017). Slatter’s Fundamentals of Veterinary Ophthalmology, 6th Edition. Elsevier.
-
Ledbetter, E. C. (2012). Corneal Ulcers in Dogs and Cats: Pathophysiology and Management. Today’s Veterinary Practice, Jan/Feb 2012.
-
Stanley, R. G. (2007). Management of Deep or Melting Corneal Ulcers. Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice, 37(2), 271–287.
