Sốc nhiệt là tình trạng cấp cứu cần phải cấp cứu do có nguy cơ tử vong cao. Mục tiêu là giảm thân nhiệt nhanh nhưng an toàn. Tuy nhiên, dùng đá hoặc nước quá lạnh thường phản tác dụng vì những cơ chế sinh lý sau:
-
Co mạch ngoại vi – giữ nhiệt lại bên trong
-
Da tiếp xúc lạnh sẽ co mạch ngay lập tức, máu nóng không còn được đưa ra ngoại biên để tản nhiệt.
-
Hậu quả: nhiệt “kẹt” trong nội tạng, làm tổn thương tế bào nhiều hơn Ví như “trùm chăn lên nồi nước sôi”, hơi nóng không thoát được.
-
-
Run lạnh sinh thêm nhiệt
-
Run (shivering) là phản xạ tạo nhiệt khi cơ bắp co liên tục.
-
Ở bệnh nhân đã quá nóng, run sẽ tăng sinh nhiệt, làm quá trình hạ sốt chậm lại
-
Nếu run dữ dội, có thể tiêm benzodiazepin liều thấp để ngắt phản xạ run.
-
-
Nguy cơ hạ thân nhiệt ngược
-
Nước/đá quá lạnh khiến nhiệt độ tụt nhanh dưới ngưỡng an toàn, đặc biệt ở thú già, béo phì hoặc đang bệnh.
-
Khuyến cáo ngừng làm mát khi nhiệt độ trực tràng đạt 39,7–40 °C và tiếp tục theo dõi 5 phút/lần
-
-
Bỏng lạnh & đau rát da
-
Chườm đá trực tiếp có thể gây bỏng lạnh, tê cứng, thậm chí hoại tử da, khiến tản nhiệt càng kém
-
Thú đau rát sẽ hoảng loạn, thở gấp – càng sinh nhiệt.
-
Làm mát đúng cách theo khuyến cáo khoa học
| Bước | Thao tác | Lý do & lưu ý |
|---|---|---|
| 1. Cạo lông vùng tản nhiệt nhanh | Bàn chân, bụng, bẹn, nách | Giúp da tiếp xúc nước/không khí tối đa |
| 2. Dùng nước mát (≈ 20–25 °C), KHÔNG dùng nước đá | Xịt hoặc dội nước liên tục | Nhiệt độ này đủ chênh lệch để dẫn nhiệt mà không gây co mạch |
| 3. Kết hợp quạt | Bật quạt hướng vào vùng ẩm | Tăng bốc hơi → kéo nhiệt ra ngoài |
| 4. Ngâm nước mát (chó còn tỉnh táo) | Mực nước tới khớp vai, giữ đầu trên mặt nước | Thường hạ 0,15–0,2 °C/phút; dừng khi ≤ 40 °C |
| 5. Theo dõi nhiệt độ trực tràng 5 phút/lần | Dừng làm mát ở 39,7–40 °C | Tránh hạ thân nhiệt quá đà |
| 6. Truyền dịch IV, kiểm soát huyết áp, xét nghiệm đông máu | Bù dịch, bảo vệ thận, phát hiện DIC sớm | Phác đồ nội khoa chuyên sâu |
Cần làm mát ngay tại chỗ trước khi di chuyển đến cơ sở thú y
Ngoại lệ: chó làm việc/say nắng do gắng sức
Nghiên cứu gần đây ở chó nghiệp vụ khỏe mạnh cho thấy dội nước + cho tự ngâm/dunk đầu có thể giảm thân nhiệt nhanh mà không gây co mạch nếu giám sát chặt và dừng đúng ngưỡng. Phương pháp này không áp dụng cho thú già, béo, bệnh nội khoa.
Kết luận
-
Tránh hoàn toàn đá và nước lạnh sâu trong đa số ca sốc nhiệt.
-
Ưu tiên nước mát, bay hơi, theo dõi nhiệt kế chặt chẽ, dừng ở ~ 39,7 °C.
-
Phối hợp truyền dịch, an thần chống run, điều chỉnh rối loạn đông máu; chuyển viện càng sớm càng tốt.
Nếu có câu hỏi và thắc mắc nào, hãy liên lạc ngay với EduVET – 08 6712 6712 để được giải đáp nhanh và chính xác nhất!
Tài liệu tham khảo
-
Smith J. & Kenward L. Cooling Methods Used to Manage Heat-Related Illness in Dogs, 2023.
-
Hall R. et al., 2024. Are You Ready to Beat the Heat?
-
Murphy A. & Kolster K., 2022. Providing Care for Dogs with Heatstroke.
-
Ettinger S.J., Feldman E.C. (eds.) Textbook of Veterinary Internal Medicine, 9ᵗʰ ed.
-
Cooper N. Heat-Stroke: Diagnosis and Treatment, 2009.
