Sốc phản vệ ở chó mèo - nguyên nhân và cách nhận biệt

Sốc phản vệ – Nguyên nhân và cách nhận biết lâm sàng

Nhiều khi chúng ta có phác đồ chống sốc trong bệnh viện rồi, đọc nhiều lần, học nhiều lần, nhưng nếu không hiểu cơ chế, thì khi gặp ca thực tế lại dùng không hiệu quả.
Bởi vì muốn xử lý tốt, phải hiểu bản chất – hiểu hệ thống.

1. Dấu hiệu nhận biết sốc phản vệ

Khi con vật bắt đầu khó thở, hoặc đái – ỉa không tự chủ, phù toàn thân, thì đó là những dấu hiệu điển hình của phản ứng phản vệ nặng.
Thường, sốc phản vệ do thuốc hoặc do tiêm vắc-xin là nguyên nhân hay gặp nhất trong thực hành thú y.

Khó thở: thở nhanh, gắng sức, có thể có tiếng rít.
Phù: đặc biệt ở vùng mặt, cổ, mí mắt.
Mất kiểm soát đại tiểu tiện: dấu hiệu phản xạ thần kinh bị rối loạn do tụt huyết áp đột ngột.

Khi thấy 3 nhóm dấu hiệu này đi kèm nhau, phải nghĩ ngay đến sốc phản vệ và xử trí cấp cứu ngay lập tức.

2. Nguyên nhân thường gặp

a. Thuốc kháng sinh

Một số dòng kháng sinh có khả năng gây phản ứng dị ứng mạnh — đặc biệt là penicillin, cephalosporin, streptomycin, amikacin…
Khi dùng lần đầu, nên test phản ứng trước bằng cách tiêm trong da hoặc dưới da liều nhỏ để kiểm tra.

b. Vắc-xin

Vắc-xin cũng có thể gây sốc, dù tỷ lệ rất thấp — chỉ khoảng 5/10.000 ca tiêm theo thống kê từ các bệnh viện thú y quốc tế.
Vì vậy, sau khi tiêm vắc-xin, bác sĩ cần yêu cầu chủ ngồi chờ tại phòng khám ít nhất 30 phút.
Trong thời gian đó phải ngồi quan sát thú cưng, để nếu có biểu hiện bất thường (thở mạnh, yếu, sùi bọt mép, co giật nhẹ…) thì can thiệp kịp thời.

c. Nhiễm trùng hoặc nhiễm trùng huyết

Một số ca nhiễm trùng nặng, sốt cao kéo dài hoặc nhiễm trùng máu cũng có thể gây sốc toàn thân — tuy khác cơ chế, nhưng biểu hiện lâm sàng ban đầu khá giống phản vệ, nên cần phân biệt kỹ.

3. Một lưu ý quan trọng

Câu này nghe hơi “ngược đời” nhưng đúng:

“Ngay cả thuốc chống sốc cũng có thể gây sốc.”

Bởi vậy, luôn cẩn trọng khi tiêm bất kỳ loại thuốc nào, nhất là thuốc tiêm tĩnh mạch nhanh, và luôn chuẩn bị sẵn bộ thuốc cấp cứu phản vệ bên cạnh (adrenaline, corticoid, truyền dịch, oxy…).

Tóm lại

Sốc phản vệ thường gặp sau tiêm thuốc hoặc vắc-xin.
Dấu hiệu: khó thở, phù, đái ỉa không tự chủ, yếu liệt nhanh.
Luôn cho chủ ngồi lại 30 phút sau tiêm để quan sát.
Tỷ lệ sốc vắc-xin rất thấp (~5/10.000 ca) nhưng phải luôn sẵn sàng cấp cứu.

Điều trị phản vệ

Phản vệ là một cấp cứu thật sự, bác sĩ thú y sẽ xử lý ngay.

Khi đưa đến phòng khám, nhân viên có thể vội đưa thú cưng vào phòng cấp cứu mà không giải thích nhiều, vì họ cần đánh giá và xử lý nhanh. Điều trị có thể bao gồm:

Truyền dịch tĩnh mạch
Thở Oxy
Tiêm epinephrine — thuốc cấp cứu chính trong phản vệ
Có thể dùng thêm thuốc kháng histamine, steroid, thuốc giãn phế quản, giảm đau, hoặc chống nôn
Nếu nặng, có thể cần hồi sức tim phổi (CPR), đặt ống nội khí quản, hoặc truyền máu

Nếu phản ứng do vết cắn hoặc đốt, bác sĩ sẽ xử lý vết thương và dùng kháng sinh hoặc thuốc giảm đau nếu cần.

Theo dõi sau điều trị

Sau khi qua cơn nguy kịch, thú cưng sẽ được theo dõi mạch, huyết áp, nhịp thở và các chỉ số khác thường xuyên, ít nhất là qua đêm tại bệnh viện.

Khi xuất viện, bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn cách theo dõi tại nhà, nhận biết các dấu hiệu bất thường và cách xử lý nếu phản ứng tái phát.

Tài liệu tham khảo

Shmuel DL, Cortes Y. “Anaphylaxis in dogs and cats.” J Vet Emerg Crit Care. 2013;23(4):377–394.
“Anaphylactic reactions (type I) – veterinary.” Merck Veterinary Manual. Accessed 2025.
“Anaphylactic Shock: How to Effectively Diagnose and Treat.” Today’s Veterinary Practice. 2020.
“Allergy, inflammation, hepatopathy and coagulation biomarkers in dogs with anaphylaxis.” Frontiers in Veterinary Science. 2022.

Hãy liên hệ ngay với EduVET nếu có bất kỳ thắc mắc nào!